De creatieve kracht van bewuste beweging: ICM (Intentionele Camerabeweging)

Van WhiteWall-expert Katharina Wergen

ICM (Intentional Camera Movement) is een fascinerende techniek waarbij de fotograaf de camera bewust tijdens de belichting beweegt om interessante vervagingen en abstracte effecten te creëren. In plaats van scherpe, statische beelden te maken, gebruikt de fotograaf beweging om dynamiek en artistieke vrijheid in de opname te brengen. In dit artikel laten we je zien hoe je met ICM verschillende onderwerpen op creatieve wijze kunt vastleggen en welke technieken daarvoor nodig zijn.

Wat is ICM en waarom gebruik je het?

De exacte oorsprong is niet helemaal duidelijk – net als de beelden zelf. Er zit iets van het picturalisme in: een kunststroming in de fotografie aan het einde van de 19e eeuw die zachte contouren probeerde vast te leggen om de stijl van olieverfschilderijen na te bootsen. Tegelijkertijd zijn de meeste ICM-beelden zeer abstract en vol “impressionistische vrijheid”. Eigenlijk is ICM een verzameling creatieve processen die mogelijk zijn geworden dankzij moderne cameratechniek. Het bijzondere eraan is de grote verscheidenheid aan onderwerpen en resultaten, die fotografen een kleurrijk palet aan unieke mogelijkheden biedt. Het resultaat is vaak een beeld dat bijzonder goed tot zijn recht komt op canvas.

Wat op het eerste gezicht op een "bewogen foto" lijkt, is in feite een technisch nauwkeurig uitgewerkte, creatieve maar niet regelloze kunstvorm die bij het onderwerp past.

De basis van gecontroleerde bewegingsonscherpte

In tegenstelling tot klassieke genres zoals portret-, landschaps- of dierfotografie bepaalt ICM niet wat er wordt gefotografeerd – zelfs niet hoe. Het enige wat alle ICM-foto’s gemeen hebben, is dat de opname tijdens beweging wordt gemaakt. Daarbij zijn er geen beperkingen wat betreft richting of type beweging. Belangrijk is dat je een sluitertijd kiest die past bij zowel het onderwerp als je beweging – en dat je tracking voor autofocus uitschakelt.

Beweging langs de x- en y-as

De techniek die het meest geschikt is voor beginners is beweging langs de assen. Kies een onderwerp en beweeg de camera in dezelfde richting als het onderwerp beweegt.

Voorbeeld 1: Bomen

Bomen zijn ideaal om vertrouwd te raken met de techniek. Of het nu gaat om een enkele loofboom tussen sparren of een pad tussen boomgroepen – de richting blijft hetzelfde.

• Zet je camera op een statief. Het kan ook uit de hand, maar een statief helpt bij rechte lijnen.

• Gebruik een lage ISO-waarde om ruis te voorkomen.

• Kies het diafragma dat je normaal ook zou gebruiken, of werk met diafragmavoorkeuze.

• De sluitertijd hangt af van je beweging. Hoe langzamer of langer je beweegt, hoe langer de belichting moet zijn. Voor verticale beweging bij bomen werkt 1/4 tot 1/15 seconde goed.

Start de belichting en beweeg de camera langzaam en gelijkmatig verticaal mee in de groeirichting van de bomen. Het resultaat is een abstracte compositie met intense kleuren. UltraHD acrylglas is hiervoor bijzonder geschikt omdat het het contrast in de foto versterkt.

Voorbeeld 2: Zeilboot

Fotograferen aan een meer levert sowieso al veel variatie op – reflecties, zonsondergangen en open landschappen. Boten, en vooral zeilboten, zijn vaak voorkomende en dankbare onderwerpen voor ICM. Twee elementen maken dit onderwerp extra interessant:

• Gebruik een statief om de horizon van het water recht te houden.

• Afhankelijk van de lichtinval kun je lensflares en reflecties gebruiken of verminderen met een polarisatiefilter.

• Omdat het onderwerp verder weg is, kies je een kleiner diafragma, zoals f/5.6, of werk je met diafragmavoorkeuze.

• Beweeg de camera voor langere tijd, bijvoorbeeld 1/5 seconde mee met de boot of iets korter, ca. 1/15 seconde tegen de vaarrichting in.

Dit voorbeeld vergt wat meer oefening, omdat het onderwerp zelf beweegt en de juiste sluitertijd sterk afhangt van de afstand. Begin bijvoorbeeld met een zonsondergang om je panning onder controle te krijgen.

Voorbeeld 3: Pleinen

Voor ICM is elke plaats, elk onderwerp en elk moment geschikt. In principe maak je een lange belichting terwijl je beweegt – of je de camera laat bewegen. In de openbare ruimte met de juiste achtergrond kunnen zo beelden ontstaan die doen denken aan olieverfschilderijen.

• Fotografeer uit de hand.

• Pas de ISO-waarde aan het omgevingslicht aan.

• Net als bij straatfotografie gebruik je een diafragma dat voldoende scherptediepte biedt, bijvoorbeeld f/5.6.

• Voor vage gezichten maar herkenbare contouren is een sluitertijd van 1/30 tot 1/15 seconde voldoende.

• Beweeg de camera slechts een klein stukje van rechts naar links of van boven naar beneden – of maak een “heen en weer”-beweging om bijvoorbeeld een bewegende menigte te volgen. Kies één vloeiende beweging voor heldere contouren.

Of in kleur of zwart-wit – zulke surrealistische scènes met duidelijke bewegingsonscherpte trekken altijd de aandacht. Het is een mooi alternatief voor de klassieke lange belichting, om een anonieme menigte voor een bekend gebouw op een nieuwe manier vast te leggen.

Voorbeeld 4: Bloemen

Het effect van creatieve onscherpte kun je ook bereiken met een draaiende beweging. Bloemen zijn een ideaal instaponderwerp.

• Positioneer je voor de bloem en focus op het midden.

• Stel het diafragma en ISO-waarde in zoals je dat bij een gewone foto zou doen.

• Ook hier hangt de sluitertijd af van hoe snel je beweegt.

• Focus op het centrum van de bloem en druk af, terwijl je de camera gelijkmatig ronddraait. Hoe groter je draaibeweging, hoe groter het vage gebied in de foto. Een kleine draaicirkel lijkt meer op een dubbele belichting en doet opnieuw denken aan een klassiek schilderij. Door de structuur is canvas hier het meest geschikte materiaal voor afdruk.

Voorbeeld 5: Abstracte patronen

Na horizontale en verticale beweging, uit de hand of vanaf een statief, en na draaibewegingen is er nog één variant: de diagonale beweging. De grootste uitdaging is hier het kiezen van het juiste motief. Zoals bij een plein of een trap kun je ook proberen interessante patronen of structuren op een nieuwe manier vast te leggen.

• Kies een diafragma dat voldoende licht op de sensor laat vallen.

• Kies een sluitertijd die een korte beweging toelaat – een mozaïekvloer dichtbij vraagt minder tijd dan een gebrandschilderd raam in een kathedraal.

• Start de belichting en beweeg de camera diagonaal om van het patroon een abstract kunstwerk te maken.

• Bij ramen kun je ook met tegenlicht spelen. Natuurlijke patronen of structuren die een prisma-effect geven, bieden een prachtige kans om met hoek, close-up of macro iets unieks te creëren.

Z-as beweging

Meer beweging? Zeker! Een andere ICM-methode is om tijdens de belichting de camera naar voren of achteren te bewegen. Ideaal bij motieven met dieptewerking, zoals een tunnel- of zuileffect. Als je op een stenen poort afloopt tijdens de opname, vervaagt de rand. Als je echter twee objecten op verschillende afstanden combineert, ontstaat er een soort zuigende beweging.

Een handig hulpmiddel is een glijrail op je statief. Daarmee kun je vloeiend en gecontroleerd bewegen zonder te trillen.

Omdat er geen vaste regels zijn voor ICM – alleen motieven en situaties die goed werken – kun je je creativiteit de vrije loop laten. Experimenteer met sluitertijd, snelheid en richting van de beweging. Wat “goed” is, bepaal jij – afhankelijk van je ervaring en je eigen gevoel.

Cameraonderdelen bewegen: Zoomburst

Voor een ander soort effect is er de zogenaamde zoomburst. Hierbij blijft de camera stil staan, maar draai je tijdens de belichting aan de zoomring van het objectief. Het resultaat lijkt op voorwaartse beweging maar heeft een ander effect op het licht en de beeldopbouw.

• Zet de camera op een statief.

• Zoom in op het onderwerp zoals je het in de eindpositie wilt hebben – bijvoorbeeld van groothoek naar tele of andersom.

• De sluitertijd kan 2 seconden of langer zijn – tot 30 seconden bij nachtopnames.

• Pas het diafragma aan op de sluitertijd.

• Stel scherp en schakel dan over op handmatige focus om opnieuw scherpstellen te voorkomen.

• Druk af en draai tegelijkertijd de zoomring. Als je gelijkmatig draait tot het einde van de belichting, wordt het beeld abstracter. Laat je in het laatste derde deel – of bij nachtopnames de helft – de zoompositie staan, wordt het onderwerp duidelijker.

Het effect is spannend en het resultaat verrassend en artistiek. Populaire onderwerpen zijn bijvoorbeeld een verlichte skyline bij nacht of het uitzicht tussen boomtoppen naar de hemel.

Conclusie: een onscherpe foto met grote impact

Voor een ICM-opname heb je niet meer nodig dan een camera, een objectief en eventueel een statief. Geen ingewikkelde nabewerking, geen dure accessoires of speciale opnamecondities. Wat je nodig hebt is tijd en plezier in experimenteren. Een handleiding schrijven is bijna moeilijker dan het gewoon proberen. Veel hangt af van seizoen, licht en onderwerp – de juiste sluitertijd of beweging valt niet vooraf te bepalen. Behalve je eigen verwachting zijn er geen regels. Alleen jouw creativiteit en een techniek die teruggrijpt op de oorsprong van de fotografie.