Milena Schilling
"O R I G I O"

Milena, je hebt 45 mensen in het Bodenmeer gefotografeerd – hoe ben je deze zeer persoonlijke en intieme samenwerking met de deelnemers aangegaan? Er namen 45 personen deel, variërend in leeftijd van 18 tot 73 jaar. Het project stond open voor iedereen die zich comfortabel voelt in (koud) water en er geen bezwaar tegen heeft dat ik hen naakt in het water fotografeer. Het was voor mij erg belangrijk om het project open te stellen voor alle geïnteresseerden, zonder onderscheid te maken op basis van lichaamsvorm, leeftijd, enzovoort, omdat dit in strijd zou zijn met mijn boodschap. Naarmate het project en de fotosessies vorderden, merkte ik steeds meer dat onder water alle mensen er hetzelfde uitzien – vaak kun je niet eens het geslacht herkennen, laat staan de leeftijd, lichaamsvorm of tatoeages.

In de serie "O R I G I O" speelt water een centrale rol – wat betekent dit element voor jou persoonlijk en artistiek? Water heeft altijd een grote rol gespeeld in mijn leven. Ik breng graag elke vrije minuut door in het meer en ga elke ochtend voordat ik ga werken eerst een rondje zwemmen in het meer. Toen ik me realiseerde dat wij mensen zelf voor 70-80% uit water bestaan en we de eerste 9 maanden van ons leven in water doorbrengen, werd het idee voor mijn fotoserie "O R I G I O" geboren. De boodschap van de serie – "We brengen allemaal de eerste 9 maanden van ons leven in water door. Daar zijn we vrij van sociale constructies en allemaal gelijk" – laat duidelijk zien dat we allemaal dezelfde oorsprong hebben en wil ons daarvan weer bewust maken.

De beelden doen door hun lichtsfeer en compositie denken aan renaissancekunst. Hoe zag je voorbereiding eruit om dit effect in het water te bereiken? Hoe verliep een fotosessie? Het project was over het algemeen zeer arbeidsintensief en complex. Enerzijds heb ik geprobeerd het Bodenmeer te analyseren en te begrijpen. Wie hier ooit aan het meer is geweest, weet hoe troebel het is. Maar bij een watertemperatuur onder de 12 graden wordt het helderder – dan hangt het af van de windrichting, wanneer het voor het laatst heeft geregend, wanneer de verschillende algen bloeien en welke wolken aan de hemel staan. Als al deze factoren klopten, was een fotosessie mogelijk zoals ik het me had voorgesteld: relatief helder zicht in het meer en een zacht, schilderachtig licht. Vaak kon ik de omstandigheden pas een dag van tevoren inschatten en moest ik alles zeer spontaan plannen. In mijn schetsboek heb ik altijd precies vastgelegd welke composities in mijn hoofd ontstonden om ze met mijn modellen te bespreken. Eerst hebben we alles op het land geoefend en een choreografie ingestudeerd. In het begin ging ik met de modellen vanaf de oever het meer op, maar ik merkte al snel dat het beter was vanaf een boot – en daarvoor heb ik speciaal mijn vaarbewijs gehaald. Dus organiseerde ik naast de modellen een boot en een crew, en na de repetities op het land gingen we het meer op. Nadat daar de laatste details waren besproken, ging ik als eerste het water in om de juiste plek voor de foto's te zoeken. Toen die gevonden was, kwamen mijn modellen het water in en ging alles heel snel: iedereen zwom naar zijn positie, de schipper aan boord begon te tellen en de choreografie begon. Ik heb speciaal geoefend met apneuduiken om lang genoeg onder water te blijven en het perfecte moment vast te leggen wanneer mijn modellen in de eindpositie zijn. Om technische redenen kon ik slechts één foto per duik maken – aan het eind van de dag kwam ik dus ofwel met een foto thuis of niet. De tijdsinvestering voor een enkele foto bedroeg vaak tot 9 uur, waarbij de modellen vanwege de watertemperatuur vaak slechts 3-5 minuten in het water waren. Daarna werden ze direct aan boord opgewarmd. Het schilderachtige en oorspronkelijke karakter wordt ook benadrukt doordat de foto's niet zijn bewerkt. Alle foto's zijn direct uit de camera.

De fysieke presentatie van beelden verandert de impact enorm. Welke overwegingen heb je gemaakt bij de keuze van formaten, materialen en ophanging? Ik werk altijd zeer conceptueel en laat weinig aan het toeval over. Ik plan alles zeer gericht van begin tot eind. Zo was het voor mij bij dit project erg belangrijk dat de boodschap zowel in de foto's als door de afdruk tot aan de ophanging duidelijk wordt. De serie bestaat uit twee delen – een serie boven water in kleur en een serie onder water in zwart-wit. Door het schilderachtige karakter van de kleurenfoto's was het me al snel duidelijk dat deze het beste tot hun recht komen als ze zeer groot zijn en niet achter glas hangen. De beslissing voor de baklijsten viel zeer intuïtief en snel. Door de geringe afstand tussen de afdruk en de houten lijst ontstaan parallellen met oude schilderijen uit de renaissance, en door het grote formaat tot 150x100 cm lijken de foto's echt geschilderd als je er dicht bij staat. Bij de ophanging werd telkens een schijnwerper op het midden van de foto's gericht, waardoor ze nog meer stralen en als geschilderd overkomen. De zwart-witfoto's wilde ik, in navolging van het bijna analoge werkproces van de foto's en de lange werkperiode, in een oud analoog drukproces met diepe zwarttinten hebben. De barietafdrukken zijn daarvoor perfect geschikt! Deze zijn met passe-partout in witte lijsten ingelijst om de eerder donkere foto's de lichtheid en de ruimte van de motieven weer te geven. Het zijdeachtig glanzende oppervlak van de afdrukken doet denken aan water en de lange houdbaarheid garandeert museumkwaliteit. Samen met galeriehoudster Franziska Reichel heb ik lang nagedacht over de ophanging van de foto's. Deze wijkt sterk af van een klassieke of gebruikelijke ophanging. De grote wand in de laatste ruimte bijvoorbeeld neemt een golfvorm aan en verwijst daarmee naar de vrijheid in het water en het element zelf. Door de verschillende formaten van de motieven lijkt de gehele ophanging zeer licht en gewichtloos – zoals de foto's zelf.

WhiteWall heeft de tentoonstelling geproduceerd. Hoe was het voor jou om je onderwaterwereld voor het eerst als grootformaat prints te zien – wat deed dat met je? Na drie jaar hard en ijskoud werk in het meer is het ongelooflijk om eindelijk de gedrukte foto's voor me te zien. De grote afdrukken brengen de foto's tot leven en hoe langer ik ervoor sta, hoe meer ik me kan voorstellen de penseelstreken te zien, wat me daarvoor op het scherm niet zo opviel. Door het precieze werk van WhiteWall en de grote formaten lijken de kleurenfoto's echt geschilderd. Ook de barietafdrukken hebben een beeld diepte en een diep zwart dat geen enkel scherm zo kan weergeven. Ik moet toegeven dat er bij het uitpakken en vooral bij het zien van de voltooide foto's aan de muren een traan over mijn wang rolde. Het raakt me vooral als mensen tijdens rondleidingen naar me toe komen en vragen of ik echt niets heb ingetekend of iets heb bewerkt. Dat toont gewoon aan dat het concept werkt en dat je echt van begin tot eind alles moet doordenken om het gewenste effect te bereiken.

Voor iedereen die zelf fotografeert: wat heb je geleerd over het presenteren van foto's door dit intensieve projectwerk – en wat zou je anderen aanraden die meer uit hun beelden willen halen? Daar kan ik alleen maar herhalen wat ik bij de vorige vraag zei: denk de intentie en de boodschap van de foto's van A tot Z door en betrek deze erbij. Van het eerste idee tot de uiteindelijke ophanging. Wie bij elke stap weet waarvoor hij het doet en wat het (bij de toeschouwer) moet oproepen, zal intuïtief het juiste kiezen. Maar als je op een enkel punt de intentie verwaarloost, zal dat voor iedereen zichtbaar zijn. Blijf daarom trouw aan je concept en volg dit – ook bij de keuze van de beeldpresentatie. De juiste afdruk bepaalt uiteindelijk hoe de foto bij de toeschouwer overkomt en of het precies zo overkomt als je had gewenst. Het kan de boodschap en het gevoel van het beeld versterken of de magie ervan volledig wegnemen.